کرم برگخوار پاییزه؛ آفت خطرناک ذرت و روش‌های کنترل مؤثر آن

کرم برگخوار پاییزه با نام علمی Spodoptera frugiperda یکی از مهم‌ترین و مهاجم‌ترین آفات کشاورزی در دنیا محسوب می‌شود. این آفت که در ابتدا بومی مناطق گرمسیری قاره آمریکا بود از سال ۲۰۱۶ به بعد به‌سرعت در بیش از ۷۰ کشور در آفریقا، آسیا و استرالیا گسترش یافته است و حالا به یکی از اصلی‌ترین تهدیدهای تولید ذرت، برنج، پنبه، سویا و ده‌ها محصول دیگر تبدیل شده است.

کرم برگخوار پاییزه یک آفت چند میزبانی (پُلی‌فاژ) است و می‌تواند به بیش از ۸۰ نوع گیاه زراعی حمله کند. این آفت در مراحل لاروی خود بسیار فعال و مخرب است و با تغذیه شدید از برگ، ساقه، بلال و اندام‌های زایشی گیاه باعث کاهش چشم‌گیر عملکرد و حتی از بین رفتن کامل مزرعه می‌شود.

در مهرماه سال ۱۴۰۲، این آفت برای نخستین بار در ایران و در منطقه ارزوئیه استان کرمان مشاهده شد و به‌سرعت در چند استان جنوبی دیگر شیوع پیدا کرد. سرعت گسترش، قدرت بالای پرواز و مقاومت نسبی این آفت به بسیاری از سموم باعث شده کنترل آن نیازمند شناخت دقیق بیولوژی، رفتار تغذیه‌ای و استفاده ترکیبی از روش‌های مدیریت تلفیقی (IPM) باشد.

در این مقاله تلاش کرده‌ایم تا شما را با تمامی جنبه‌های این آفت جدید از شکل‌شناسی و چرخه زندگی گرفته تا روش‌های تشخیص، زمان‌های حساس کنترل و راهکارهای کاربردی برای مدیریت با آن آشنا کنیم تا بتوانید بهتر کرم برگخوار پاییزه را کنترل کنید.

منشأ و گسترش جهانی آفت کرم برگخوار پاییزه:

کرم برگخوار پاییزه متعلق به شب‌پره‌های خانواده نوکتوئیده (Noctuidae) و طیف گسترده‌ای از گیاهان زراعی را مورد حمله قرار می‌دهد. طبق مطالعات این آفت می‌تواند به بیش از ۸۰ نوع گیاه مختلف آسیب برساند اما علاقه خاصی به گیاهان غلات دارد. مهم‌ترین میزبان‌های آن عبارت‌اند از:

• ذرت (میزبان اصلی)
• برنج، سورگوم، ارزن، گندم، جو و چغندرقند
• سویا، پنبه، شبدر، سیب‌زمینی وگوجه‌فرنگی
• علف‌های هرز، کلم، پیاز، سیر، تنباکو و…

ظاهر آفت و نحوه شناسایی دقیق آن:

برای مدیریت اصولی اول باید آفت را به‌درستی بشناسیم:

• تخم‌ها: در دسته‌های ۱۵۰ تا ۳۰۰ عددی روی برگ‌ها گذاشته می‌شوند.
• لاروهای جوان: سبز یا قهوه‌ای مایل به خاکستری هستند و از سن دوم به بعد خطوط سفید جانبی دارند.
• لارو بالغ: سر قهوه‌ای مایل به قرمز با علامت Y معکوس مشخص و در بخش شکم نیز ۴ نقطه سیاه‌ به شکل مربع وجود دارد.
• شفیره: به رنگ قهوه‌ای براق و در عمق ۲ تا ۸ سانتیمتری خاک تشکیل می‌شود.

چرخه زندگی و زمان‌های بحرانی خسارت:

چرخه زندگی کرم برگخوار پاییزه در حدود ۳۰ روز است، البته در دماهای پایین‌تر ممکن است تا ۹۰ روز طول بکشد. در دمای ۲۶ تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد سریع‌ترین رشد را دارد. این آفت برخلاف بسیاری از حشرات، دیاپوز ندارد و در تمام طول سال می‌تواند فعال باشد.

زمان‌های کلیدی برای کنترل آفت کرم برگخوار پاییزه:

1. مراحل رشد گیاهچه‌ای (VE-V6): بهترین زمان برای کنترل، قبل از ورود لارو به جوانه مرکزی
2. بعد از ظهور گل نر (VT): اگر شرایط مساعد باشد، لاروها قبل از ورود به بلال باید کنترل شوند.

مدیریت پیشرفته و دقیق آفت در مزارع ذرت:

به‌منظور دستیابی به کنترل حرفه‌ای و هدفمندتر باید روش‌های مدیریتی را دقیق‌تر و علمی‌تر کرد:

• مدل‌های پیش‌بینی رشد آفت: با استفاده از داده‌های دمایی (دمای پایه ۱۰ درجه سانتی‌گراد) می‌توان زمان پیک جمعیت آفت را به کمک مدل درجه-روز محاسبه کرده و سم‌پاشی را دقیق زمان‌بندی کرد.
• پایش لکه‌ای: بررسی‌های میدانی نشان داده‌اند که آلودگی معمولاً به‌صورت “لکه‌ای” و در ابتدا از حاشیه مزارع یا کنار کانال‌های آبیاری شروع می‌شود. پایش و کنترل اولیه در این لکه‌ها بسیار مؤثرتر از سم‌پاشی عمومی است.
• حساسیت مراحل رشدی ذرت: گیاهچه‌های جوان و مراحل گل‌دهی بیشترین حساسیت را دارند. هدف‌گذاری صحیح سم‌پاشی در این مراحل، بازدهی کنترل را چند برابر می‌کند.
• زمان طلایی سم‌پاشی: صبح زود یا هنگام غروب (زمانی که لاروها فعال‌تر هستند)، بهترین زمان برای سم‌پاشی است.
• ویژگی محلول‌سمپاشی: استفاده از آب با pH بین ۵/۵ تا ۶/۵ و مواد چسباننده، اثربخشی سم را افزایش می‌دهد.

نحوه خسارت آفت به ذرت و عوارض ثانویه:

کرم برگخوار پاییزه با جویدن برگ، ساقه و اندام‌های زایشی باعث آسیب‌های زیر می‌شود:

• برگ‌ شفاف، توری‌شکل و خورده‌شده
• سوراخ‌های عمیق در بلال، برگ و ساقه
• ایجاد فضولات سیاه‌رنگ در محل تغذیه لارو
• کاهش عملکرد بذر و بلال به ‌ویژه در ارقام ذرت شیرین

خطرات پنهان کرم برگخوار پاییزه: از انتقال بیماری تا آلودگی محصولات

یکی از جنبه‌های کمتر دیده‌شده‌ی این آفت، نقش آن در انتقال بیماری‌های ثانویه و قارچی است:

• ورود قارچ‌ها و باکتری‌ها: زخم‌های ایجادشده توسط لارو، راهی برای ورود عوامل بیماری‌زا مانند Fusarium, Aspergillus و Erwinia را فراهم می‌کنند.
• آلودگی به مایکوتوکسین‌ها: قارچ‌هایی مانند Fusarium می‌توانند سموم خطرناک (مایکوتوکسین‌ها) تولید کنند که کیفیت و سلامت محصول را کاملاً تحت تأثیر قرار می‌دهند.

ردیابی و پایش دقیق آفت:

برای مدیریت مؤثر، استفاده ترکیبی از روش‌های زیر توصیه می‌شود:

• ردیابی مشاهده‌ای: بررسی دقیق برگ‌ها، ساقه‌ها و جوانه مرکزی
• تله‌های نوری: جذب شب‌پره‌های بالغ
• تله‌های فرمونی: برای پایش جمعیت نرهای بالغ

روش‌های کنترل کرم برگخوار پاییزه:

۱. کنترل زراعی:

• تناوب کشت
• حذف بقایای گیاهی آلوده
• استفاده از ارقام مقاوم به آفات
• تقویت خاک و تغذیه متعادل برای افزایش مقاومت گیاه
• آبیاری اصولی و صحیح

۲. کنترل بیولوژیک:

• استفاده از زنبورهای پارازیتوئید مانند Trichogramma
• استفاده از قارچ‌های مفید مانند Beauveria bassiana

۲. کنترل شیمیایی:

استفاده هدفمند از حشره‌کش‌هایی نظیر:

• ایندوکساکارب (آوانت)
• تیودیکارب (لاروین)
• فوزالن

نکته مهم: سمپاشی در مراحل ابتدایی رشد لارو بسیار مؤثرتر است.

اصول مدیریت تلفیقی (IPM) و نقش کشاورزان:

مدیریت تلفیقی آفات تنها راهکار پایدار برای مهار آفت در بلندمدت است به ‌ویژه در مناطقی که کرم برگخوار بومی شده است. مؤلفه‌های کلیدی IPM شامل:

• پایش منظم و ارزیابی آستانه اقتصادی خسارت
• استفاده همزمان از روش‌های زراعی، بیولوژیک و شیمیایی
• آموزش مستمر کشاورزان و ترویج دانش فنی محلی
• حذف علف‌های هرز و میزبان‌های فرعی
• در صورت وجود مجوز قانونی: استفاده از ارقام تراریخته مقاوم مانند (Bt-maize)

کود پیشنهادی برای تقویت و افزایش مقاومت گیاه:

• کودهای حاوی کلسیم، پتاسیم و سیلیسیوم

این کودها باعث تقویت دیواره سلولی، رشد ریشه و افزایش مقاومت طبیعی گیاه به آفات مکنده و جونده می‌شوند. در کنار روش‌های کنترلی، استفاده منظم از این کودها کمک می‌کند گیاه با قدرت بیشتری در برابر حمله آفات ایستادگی کند.

جمع‌بندی و توصیه نهایی:

کرم برگخوار پاییزه تهدیدی واقعی و شدید برای مزارع ذرت است. شناسایی دقیق، پایش به‌موقع، اجرای ترکیبی از روش‌های مدیریت زراعی، بیولوژیکی و شیمیایی و استفاده از کودهای تقویتی مؤثر، می‌توانند تا حد زیادی جلوی خسارات این آفت مهاجم را بگیرند.

پیشنهاد می‌شود در صورت مشاهده علائم اولیه، بلافاصله با کارشناس گیاه‌پزشکی مشورت و اقدامات سریع کنترلی را آغاز کنید.