راهکارهای نوین برای کنترل موثر سرخرطومی درختان گیلاس

سرخرطومی گیلاس یکی از آفات خطرناک درختان میوه دارای هسته به‌ویژه درختان گیلاس و آلبالو می باشد. این آفت کوچک و پنهان در بسیاری از مناطق ایران باعث خسارت‌های جدی به باغ‌ها می‌شود. درختان گیلاس به دلیل اهمیت اقتصادی بالا و تولید محصول با ارزشی که می کنند، مستعد حمله سرخرطومی هستند و می‌توانند خسارت شدیدی متحمل شوند. البته استفاده از کودهای حاوی پتاس، فسفر و کلسیم می تواند کمک زیادی به کنترل سرخرطومی گیلاس کند و میزان خسارت درختان گیلاس و آلبالو را کاهش دهد.

در این مقاله به معرفی آفت گیلاس، چرخه زندگی آن، خسارتی که وارد می‌کند و راهکارهای نوین برای کنترل موثر سرخرطومی گیلاس می‌ پردازیم.

شناسنامه علمی آفت:

سرخرطومی گیلاس با نام علمی Rhynchites auratus از خانواده Rhynchitidae و راسته Coleoptera (سوسک‌ها) است. حشره کامل سرخرطومی گیلاس معمولاً به رنگ سبز متالیک تا قرمز دیده می‌شود و طول بدن آن بین ۷ تا ۹ میلی‌متر می باشد. بالپوش‌های حشره به‌صورت نقطه‌چین و پاها و خرطوم آن قهوه‌ای رنگ هستند. لارو این آفت تا طول ۱۲ میلی‌متر رشد کرده و درون میوه‌ها تغذیه می‌کند.

ریخت‌شناسی و شناسایی حشره:

یکی از اولین گام‌ها در کنترل سرخرطومی گیلاس، شناسایی دقیق حشره و لارو آن است. در این بخش به شکل شناسی و ویژگی‌های ظاهری حشره و لارو می‌پردازیم.

حشره کامل:

• طول بدن: ۷ تا ۹ میلی‌متر
• رنگ بدن: سبز تا قرمز متالیک با درخشش طلایی
• ویژگی‌ها: بالپوش‌ها به‌صورت منظم نقطه‌چین هستند و بدن حشره پوشیده از پرزهای پراکنده است. پاها و خرطوم نیز قهوه‌ای رنگ می باشند.

لارو:

• طول بدن: تا ۱۲ میلی‌متر
• رنگ بدن: سفید با سر قهوه‌ای
• ویژگی‌ها: بدن خمیده و بدون پا است و دارای غلاف می‌باشد. لاروها در میوه‌های آسیب‌دیده حرکت کرده و به سمت هسته می‌روند.

پراکندگی جغرافیایی:

سرخرطومی گیلاس بومی نواحی شرق مدیترانه تا جنوب روسیه می باشد ولی در حال حاضر در بسیاری از مناطق ایران از جمله خراسان رضوی، خراسان شمالی، سمنان، تهران، مرکزی و آذربایجان غربی نیز مشاهده شده است. در کشورهایی نظیر بلغارستان، ترکیه، سوریه و لبنان هم به‌عنوان یکی از آفات جدی باغ‌های گیلاس و آلبالو شناخته می‌شود.

چرا حشره گیلاس مهم است؟

سرخرطومی گیلاس برخلاف بسیاری از آفات دیگر، در مراحل اولیه به‌راحتی شناسایی نمی‌شود. این آفت گیلاس به طور عمده درون میوه‌ها فعالیت کرده و بنابراین آسیب‌های ناشی از آن تنها بعد از آسیب دیدن محصول و ریزش میوه‌ها آشکار می‌گردد. این آفت به‌ویژه در فصل بهار و تابستان خسارت‌های قابل توجهی را به درختان گیلاس و آلبالو وارد می‌کند.

مراحل چرخه زندگی سرخرطومی گیلاس:

مرحله حشره کامل:

حشرات کامل معمولاً در اوایل بهار و همزمان با افزایش دمای محیط و شروع گلدهی درختان میوه (به‌ویژه گیلاس) از پناهگاه‌های زمستانی خود خارج می‌شوند.
این پناهگاه‌ها شامل: زیر پوست‌های ترک‌خورده درختان، ترک‌ها و شکاف‌های تنه و لانه‌های گلی در خاک می باشد. این مرحله مصادف با ریزش گلبرگ‌ها و تشکیل اولیه میوه‌ها در درختان گیلاس است که نقش حیاتی در هماهنگی با زمان تخم‌گذاری دارد.

تغذیه مقدماتی و بلوغ جنسی:

حشرات بالغ ابتدا از برگ‌ها، جوانه‌ها و شکوفه‌های درختان میوه تغذیه می‌کنند تا انرژی کافی برای فعالیت‌های جفت‌گیری و تخم‌گذاری فراهم شود. پس از این دوره کوتاه تغذیه، فرآیند جفت‌گیری آغاز می‌شود.

تخم‌گذاری:

پس از جفت‌گیری، حشره ماده با استفاده از خرطوم بلند خود، سوراخی در پوست میوه‌های جوان ایجاد می‌کند و تخم را درون آن قرار می‌دهد. هر ماده می‌تواند بین ۹۰ تا ۱۵۰ تخم در طول فصل بگذارد.
نکته کلیدی: تخم‌ها معمولاً در عمق بافت میوه قرار داده می‌شوند تا هم از عوامل محیطی محافظت شوند و هم دسترسی سریع لارو به منبع تغذیه (گوشت میوه و هسته) فراهم گردد.

مرحله لارو:

تخم‌ها پس از چند روز (بسته به دمای محیط، معمولاً ۵ تا۱۰ روز) باز شده و لاروهای سفیدرنگ با سر قهوه‌ای رنگ از آن خارج می‌شوند. لارو فوراً شروع به تغذیه از گوشت میوه کرده و به‌تدریج به سمت هسته پیش می‌رود. این تغذیه درون میوه‌ها باعث ریزش زودهنگام میوه‌ها و خسارت به درخت گیلاس و آلبالو می‌شود.

ریزش میوه و خروج لارو:

میوه‌های آسیب‌دیده، معمولاً در اواخر بهار تا اوایل تابستان ریزش می‌کنند. لارو پس از کامل شدن رشد خود از میوه خارج شده و به خاک می‌افتد تا وارد مرحله بعدی شود.

مرحله شفیره و زمستان‌گذرانی:

لارو در عمق حدود ۵ تا ۱۰ سانتی‌متری خاک یک لانه گلی ایجاد می‌کند و در آنجا به شفیره تبدیل می‌شود. در شرایط اقلیمی مختلف، زمستان‌گذرانی ممکن است به دو شکل رخ دهد:
به‌صورت شفیره (در بیشتر مناطق)
به‌صورت حشره بالغ (در مناطق معتدل‌تر با پاییزهای ملایم)
طول دوره شفیرگی: بسته به دما و رطوبت بین ۲ تا ۴ هفته

عوامل مؤثر بر چرخه زندگی:

سرخرطومی گیلاس برخلاف بسیاری از آفات دیگر، در مراحل اولیه به‌راحتی شناسایی نمی‌شود. این حشره به طور عمده درون میوه‌ها فعالیت کرده و بنابراین آسیب‌های ناشی از آن تنها بعد از آسیب دیدن محصول و ریزش میوه‌ها آشکار می‌گردد. در درختان گیلاس نیز این آفت به‌ویژه در فصل بهار و تابستان خسارت‌های قابل توجهی را وارد می‌کند.

• دما و رطوبت خاک: دما و رطوبت محیط به‌ویژه در فصل بهار و پاییز، نقش کلیدی در ظهور حشرات کامل، نرخ تفریخ تخم‌ها و موفقیت زمستان‌گذرانی دارند. در مناطقی با سرمای شدید زمستان یا خشکی خاک، میزان بقاء لارو کاهش می‌یابد.
• تنوع ژنتیکی میزبان: برخی ارقام گیلاس و آلبالو به‌دلیل پوست ضخیم‌تر یا ترکیبات ثانویه خاص، مقاومت نسبی در برابر تخم‌گذاری دارند. این ویژگی می‌تواند باعث کاهش نرخ آلودگی میوه‌ها شود.
• دشمنان طبیعی: در مناطق مختلف گزارش‌هایی از شکارچیان عمومی مانند: کفشدوزک‌ها، زنبورهای پارازیتوئید (از جنس Bracon و Pimpla) و پرندگان حشره‌خوار وجود دارد که می‌توانند در کنترل طبیعی جمعیت آفت مؤثر باشند.

اهمیت شناخت چرخه زندگی:

درک چرخه زندگی سرخرطومی گیلاس و آلبالو اهمیت زیادی دارد زیرا:

زمان‌ مناسب سم‌پاشی را تعیین می‌کند (مثلاً همزمان با خروج حشره کامل یا اوج تخم‌گذاری). استفاده هدفمند از دشمنان طبیعی و اقدامات اکولوژیک را امکان‌پذیر می‌سازد و همچنین مدیریت پایداری خاک و باغ را برای کاهش زمستان‌گذرانی آفت فراهم می‌کند.

اهمیت اقتصادی و خسارت ناشی از سرخرطومی گیلاس:

سرخرطومی گیلاس (Rhynchites auratus) از جمله آفات مهم درختان گیلاس و آلبالو است که با حمله مستقیم به میوه‌ها، خسارت قابل‌توجهی به باغات وارد کرده و موجب کاهش عملکرد و درآمد باغداران می‌شود. به همین دلیل این آفت گیلاس از نظر اقتصادی چالش‌برانگیز تلقی می‌شود.

انواع خسارت:

• خسارت به میوه‌های گیلاس و آلبالو: حشرات ماده با ایجاد سوراخ‌هایی در میوه‌های جوان برای تخم‌گذاری باعث کاهش کیفیت و بازارپسندی میوه‌ها می‌شوند. از سویی دیگر این سوراخ‌ها محل ورود عوامل بیماری‌زا نیز هستند.
• ریزش میوه‌ها: تغذیه لاروها از گوشت میوه تا نزدیکی هسته منجر به ریزش زودهنگام میوه‌ها می‌شود و این امر باعث کاهش عملکرد و درآمد باغداران می‌گردد.
• کاهش کیفیت میوه‌های باقی‌مانده: میوه‌هایی که باقی می‌مانند نیز ممکن است دارای سوراخ‌ها و آسیب‌های داخلی باشند که کیفیت آن‌ها را کاهش می‌دهد.

تاثیر اقتصادی:

• کاهش عملکرد: در صورت عدم کنترل مناسب، خسارات می‌تواند تا ۸۵٪ از محصول را تحت تأثیر قرار دهد.
• افزایش هزینه‌های کنترل: نیاز به استفاده از سموم و روش‌های کنترل، هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد.
• کاهش بازارپسندی: میوه‌های آسیب‌دیده کمتر مورد توجه بازار قرار می‌گیرند که منجر به کاهش درآمد می‌شو

روش‌های مدیریت و کنترل مؤثر حشره گیلاس:

مدیریت مؤثر سرخرطومی گیلاس نیازمند رویکردی جامع و ترکیبی از روش‌های مختلف است. در ادامه مهم‌ترین روش‌های مدیریت و کنترل این آفت ارائه می‌شود.

مدیریت تلفیقی آفات (IPM):

مدیریت تلفیقی آفات (IPM) رویکردی جامع است که ترکیبی از روش‌های مختلف برای کنترل آفات با حداقل استفاده از سموم شیمیایی را پیشنهاد می‌دهد. این روش شامل پایش منظم (بازرسی منظم باغ برای شناسایی حضور آفت و تعیین سطح آلودگی)، تعیین آستانه اقتصادی (اقدام به کنترل در زمانی که جمعیت آفت به سطحی می‌رسد که خسارت اقتصادی ایجاد می‌کند) و استفاده از روش‌های کنترل مختلف (ترکیبی از روش‌های زراعی، مکانیکی، بیولوژیکی و شیمیایی برای کنترل آفت) می باشد.

در صورت نیاز به مشاوره تخصصی برای انتخاب روش کنترل مناسب یا برنامه‌ریزی سم‌پاشی، می‌توانید با کارشناسان ما در ارتباط باشید:

۰۵۱-۳۸۹۲۰۹۷۴

۰۹۰۲۲۵۳۸۱۴۰

۱. روش های زراعی و مکانیکی:

• شخم زدن خاک: در پاییز یا اوایل بهار، خاک را شخم بزنید تا لاروها و شفیره‌های آفت را از بین ببرید و از زمستان‌گذرانی آن‌ها جلوگیری کنید.
• جمع‌آوری و از بین بردن میوه‌های آلوده: میوه‌های آسیب‌دیده و ریخته‌شده زیر درخت را جمع‌آوری و معدوم کنید تا جمعیت آفت در فصل بعد کاهش یابد.
• هرس مناسب: شاخه‌های آلوده، خشک یا ضعیف را هرس کنید تا محل تخم‌گذاری آفت کاهش یابد و تهویه درون تاج درخت بهتر شود.

۲. کنترل بیولوژیکی:

• استفاده از دشمنان طبیعی: شامل استفاده از حشرات شکارگر و پارازیتوئیدها مانند زنبورهای خانواده Braconidae برای کنترل جمعیت آفت می باشد.
• استفاده از قارچ‌های بیماری‌زا: قارچ‌هایی مانند Beauveria bassiana می‌توانند در کنترل لاروها مؤثر باشند.

۳. کنترل شیمیایی:

در صورت بالا بودن جمعیت آفت، استفاده از سموم شیمیایی ممکن است ضروری باشد. انتخاب سم مناسب و زمان‌بندی دقیق از اهمیت بالایی برخوردار است.

• سموم توصیه‌شده: استفاده از سموم فسفره مانند فوزالن یا پیرتروئیدها مانند دلتامترین در زمان مناسب می‌تواند مؤثر باشد.
• زمان‌بندی: سم‌پاشی باید در زمان خروج حشرات کامل و قبل از تخم‌گذاری انجام شود.
• رعایت نکات ایمنی: استفاده از تجهیزات حفاظتی و رعایت دوره کارنس برای حفظ سلامت انسان و محیط‌زیست ضروری است.

۴. استفاده از محصولات مرتبط:

• کودهای تقویتی: استفاده از کودهای حاوی پتاسیم، فسفر و کلسیم برای تقویت درختان و افزایش مقاومت آن‌ها در برابر آفات.
• ترکیبات بیولوژیکی: استفاده از ترکیبات بیولوژیکی مانند عصاره‌های گیاهی برای کنترل آفات با کمترین آسیب به محیط‌زیست.

نتیجه گیری:

سرخرطومی گیلاس یکی از مهم‌ترین آفات خسارت‌زا برای درختان گیلاس و آلبالو در ایران و بسیاری از مناطق معتدل جهان است. این آفت با تخم‌گذاری درون میوه‌های نارس و تغذیه لاروها از گوشت میوه باعث کاهش شدید عملکرد، کیفیت و بازارپسندی محصولات باغی می‌شود. همچنین خسارات اقتصادی ناشی از ریزش میوه‌ها و نیاز به مدیریت آفت، توجه جدی باغداران و متخصصان گیاه‌پزشکی را می‌طلبد.

مدیریت مؤثر سرخرطومی گیلاس و آلبالو تنها با اتکا به سموم شیمیایی ممکن نیست، بلکه نیازمند رویکردی تلفیقی است که شامل پایش منظم، روش‌های زراعی، بیولوژیکی و در صورت لزوم کنترل شیمیایی هدفمند و اصولی باشد. همچنین استفاده از محصولات تقویتی و سموم سازگار با محیط‌زیست می‌تواند نقش بسزایی در کاهش جمعیت آفت و افزایش پایداری تولید ایفا کند.

در نهایت، ارتقاء دانش تخصصی باغداران، رعایت زمان‌بندی مناسب مبارزه و بهره‌گیری از دانش کارشناسان گیاه‌پزشکی، کلید موفقیت در مدیریت این آفت مهم خواهد بود. رعایت اصول مدیریت تلفیقی نه‌تنها به کاهش خسارت کمک می‌کند بلکه موجب حفاظت از محیط‌زیست و حفظ تعادل اکولوژیک باغ‌ها نیز خواهد شد.

سوالات متداول: