دکتر مجتبی اسکندری – مدیر فنی گروه شرکت‌های اِکیدا
زعفران به عنوان یکی از محصولات استراتژیک و صادرات محور کشاورزی ایران، دارای ساختار فیزیولوژیکی خاصی است که آن را در برابر برخی عوامل بیماری‌زا به‌ویژه قارچ‌ها و باکتری‌های خاک‌زاد، آسیب‌پذیر می‌کند. پوسیدگی‌های بنه و ریشه زعفران از جمله مهم‌ترین تهدیدهای خاموش برای مزارع زعفران به شمار می‌آیند که می‌توانند در صورت عدم مدیریت صحیح، خسارت جدی و جبران‌ناپذیری به ساختار مزرعه وارد نمایند.
در این سخنرانی، دکتر اسکندری به‌عنوان یکی از متخصصان با تجربه حوزه گیاه‌پزشکی به بررسی دقیق علل بروز پوسیدگی ریشه زعفران، نحوه صحیح پیشگیری و کنترل و روش‌های علمی برای ضدعفونی و کاشت سالم پیاز زعفران پرداخته‌اند.
۱. آغاز فرآیند مدیریت از مرحله تأمین پیاز سالم
نخستین و مهم‌ترین گام در پیشگیری از پوسیدگی‌های ریشه‌ای، تأمین پیاز سالم و عاری از آلودگی در ابتدای فصل کاشت است.
از آنجا که آلودگی‌ها می‌توانند به‌صورت پنهان در سطح یا بافت بنه وجود داشته باشند، توصیه اکید می‌شود که کشاورزان در زمان خرید پیاز، حتماً از کارشناسان گیاه‌پزشکی متخصص برای بررسی سلامت ظاهری و بافتی نمونه‌ها بهره‌مند شوند. ورود حتی تعداد محدودی پیاز آلوده به مزرعه، می‌تواند منجر به شیوع تدریجی بیماری در سال‌های بعدی گردد چراکه پیاز زعفران برای چندین سال در خاک باقی می‌ماند و محیط را آلوده می‌کند.
۲. اصول ضدعفونی علمی پیاز زعفران پیش از کاشت
پس از تهیه پیاز سالم، فرآیند ضدعفونی باید با دقت و رعایت کامل اصول فنی انجام شود. از غوطه‌ور کردن کیسه‌های توری حاوی پیاز در محلول سمّی خودداری کنید. این کار نه‌تنها باعث کاهش آلودگی نمی‌شود بلکه موجب گسترش آن خواهد شد؛ زیرا اگر حتی چند پیاز آلوده در کیسه وجود داشته باشد، آلودگی به سایر پیازهای سالم نیز منتقل می‌شود.
روش پیشنهادی علمی:
- پیازها باید به‌صورت تک‌لایه بر روی یک سطح صاف، تمیز و غیرجاذب مانند پلاستیک یا کف سیمانی در انبار قرار گیرند.
- محلولی متشکل از یک قارچ‌کش مؤثر (مانند تیوفانات‌متیل یا ایپرودیون+کاربندازیم)، یک کنه‌کش رایج (مانند پروپارژیت یا فن پیروکسی میت) و ترکیب بیولوژیک بایوویتال تهیه گردد. دُز مصرف هر ترکیب، مطابق دستور درج‌شده روی بسته‌بندی تعیین شود.
- این محلول باید در حجمی حداکثر ۳۰ تا ۳۵ لیتر برای هر تن پیاز آماده شود و به‌صورت یکنواخت با افشاننده (اسپری) بر سطح پیازها پاشیده شود.
- تغییر رنگ سطح پیاز (متأثر از رنگ محلول سمّی) نشانه‌ای از پخش مؤثر محلول است.
- پس از خشک شدن نسبی، پیازها باید بلافاصله کاشته شوند. نگهداری طولانی‌مدت آن‌ها پس از ضدعفونی توصیه نمی‌شود زیرا این کار می‌تواند کیفیت و سلامت پیازها را تحت تأثیر قرار دهد.
نکته مهم: این روش تنها در صورتی مؤثر است که پیاز از ابتدا سالم باشد. ضدعفونی پیاز آلوده به معنی پذیرش خسارت آتی در مزرعه است.
۳. روش‌های کنترل مزرعه آلوده در سال‌های پس از کاشت
اگر مزرعه زعفران وارد سال دوم یا سوم شده و امکان حذف کامل پیازها و بازکاشت وجود نداشته باشد، در صورت محدود بودن آلودگی (مثلاً کمتر از ۱٪ بوته‌ها دچار پوسیدگی باشند)، می‌توان با حذف بوته‌های بیمار و واکاری اصولی از کاهش عملکرد مزرعه جلوگیری کرد و تولید را در سطح مطلوب حفظ نمود.
با این حال برای جلوگیری از گسترش بیماری باید اقداماتی به‌صورت مستمر در سطح مزرعه انجام شود، از جمله:
- مصرف قارچ‌کش‌های سیستمیک و تماسی مناسب
- استفاده از ترکیبات بیولوژیک حاوی باکتری‌های مفید خاک‌زی مانند بایوویتال
- یا ترکیب هم‌زمان این دو به‌منظور افزایش اثربخشی در شرایط بحرانی
سخن نهایی:
مدیریت بیماری‌های خاک‌زاد در مزارع زعفران، نیازمند رویکردی پیشگیرانه، دقیق و مبتنی بر اصول علمی است. تجربه میدانی نشان می‌دهد که بی‌توجهی به انتخاب و ضدعفونی اولیه پیاز، می‌تواند در طول ۵ تا ۶ سال موجب خسارت انباشته و پوسیدگی ریشه زعفران شود.
استفاده از راهکارهای پیشنهادی دکتر اسکندری، سلامت زراعت زعفران را بهبود می‌بخشد. دانش فنی تیم ایشان به افزایش بهره‌وری کمک می‌کند و این رویکرد وابستگی به سموم شیمیایی را نیز کاهش می‌دهد.
